Στις 2 Μαΐου του 1919, περί την 08:00, ξεκίνησε η αποβίβαση των Συνταγμάτων της Ιης Μεραρχίας Πεζικού στις προκυμαίες της Σμύρνης. Αυτή υπήρξε η αρχή της Μικρασιατικής Εκστρατείας. Τρία σχεδόν χρόνια αργότερα, το Σεπτέμβριο του 1922, στο ίδιο σημείο, με έντονο “συνωστισμό” γραφόταν η τραγική κατάληξη της Εκστρατείας.
Η Μικρασιατική Καταστροφή είναι το κορυφαίο γεγονός της Νεώτερης Ελληνικής Ιστορίας. Δεν είναι απλώς το πιο τραγικό ή το πιο έντονο. Η Μικρασιατική Καταστροφή δεν τέμνει απλώς την Νεώτερη Ιστορία του Ελληνικού Έθνους στα δύο – προ και μετά την Καταστροφή. Η Καταστροφή σφραγίζει την εθνική πορεία μας έκτοτε, και μέχρι σήμερα. Η ιστορική μας καχεξία και η ιστορική μας αμηχανία έχουν την ρίζα τους στα γεγονότα της σημαδιακής τριετίας – ίσως και λίγο πιο πριν, στο 1915.
Πέραν της πολιτικής της σημασίας, η Μικρασιατική Εκστρατεία υπήρξε και το μεγαλύτερο στρατιωτικό εγχείρημα του Ελληνικού Έθνους στη νεώτερη ιστορία του. Μαζί με τον ελληνο-ιταλικό πόλεμο, αποτελούν τον πυρήνα της ελληνικής στρατιωτικής ιστορίας, αλλά ο ελληνο-ιταλικός πόλεμος δε μπορεί να συγκριθεί σε γεωγραφική έκταση, χρονική διάρκεια και επιχειρησιακή πολυπλοκότητα με την Μικρασιατική Εκστρατεία. Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι υπήρξαν σημαντικές συγκρούσεις, αλλά ούτε ο ΕΣ πρωταγωνίστησε στις συγκρούσεις αυτές, ούτε η εμπλοκή του είχε την κλίμακα και την επιχειρησιακή πολυπλοκότητα της Μικρασιατικής Εκστρατείας.
Προκυμαία Σμύρνης, Σεπτέμβριος 1922.
Η Μικρασιατική Εκστρατεία έχει μερικώς, μόνον, αναλυθεί από στρατιωτικής απόψεως. Ελάχιστοι από τους πρωταγωνιστές των επιχειρήσεων άφησαν απομνημονεύματα ή κατέγραψαν τη στρατιωτική τους αποτίμηση για τα γεγονότα της Εκστρατείας. Κάποιοι αξιωματικοί από αυτούς που συμμετείχαν στις επιχειρήσεις, φέροντας το βάρος της ιστορικής ευθύνης που τους επεφύλαξε η συμμετοχή στα δραματικά γεγονότα, συνέγραψαν πολύτιμες ιστορίες των γεγονότων, που όμως έχουν τους περιορισμούς της εποχής, του διαθέσιμου υλικού και των στρατιωτικών αντιλήψεων των συντακτών τους. Η Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, ειδικά στην εποχή που Διευθυντής της ήταν ο Αντιστράτηγος Κων/νος Κανελλόπουλος, το 1954-1966, έχει πράξει το υπηρεσιακό της καθήκον με επάρκεια – αλλά κι αυτή η προσπάθεια έχει το όριο του υπηρεσιακού χαρακτήρα. Κι επιπλέον, το σύνολο των προσπαθειών αυτών έχει πλέον ηλικία πολλών δεκαετιών.
Η Μικρασιατική Εκστρατεία παραμένει γόνιμο έδαφος για στρατιωτική ανάλυση. Η στρατιωτική της αξία παραμένει σημαντικότατη για την κατανόηση της σημερινής ελληνο-τουρκικής στρατιωτικής αντιπαράθεσης σε όλα τα επίπεδα. Οι τακτικές, επιχειρησιακές και στρατηγικές αντιλήψεις και νοοτροπίες των δύο πλευρών, τα χαρακτηριστικά, οι δυνάμεις και οι αδυναμίες των δύο οργανισμών σε όλες τους τις διαστάσεις, όπως διαφαίνονται μέσα από τις επιχειρήσεις και τη γενική στρατιωτική κατάσταση, έχουν άμεσο αντίκρισμα στη σύγχρονη κατάσταση για όποιον είναι εξοικειωμένος με την πραγματικότητά της. Όσα πράγματα έχουν αλλάξει σε τεχνικό επίπεδο, άλλα τόσα που σχετίζονται με τη φύση και τις αρχές του Πολέμου έχουν παραμείνει στάσιμα, ή πάντως έχουν βελτιωθεί πολύ λίγο.
Η κριτική ανάλυση της εκστρατείας είναι ελλιπής – και είναι απαραίτητη. Όχι για λόγους μνημειακούς, αλλά για λόγους που αφορούν την σύγχρονη πραγματικότητά μας.
Μικρά Ασία. Ώρα μάχης.
Από τον ιστότοπο αυτό θα επιχειρηθεί ένα αρκετά φιλόδοξο εγχείρημα. Οι υπογράφοντες θα επιχειρήσουν μία καινούργια παρουσίαση και κριτική στρατιωτική ανάλυση της Μικρασιατικής Εκστρατείας, εξετάζοντας τη σύγκρουση σε ένα ευρύ φάσμα και σε πολλά επίπεδα.
Ο στόχος είναι να κατανοήσει ο ενδιαφερόμενος αναγνώστης – πολίτης αλλά και στρατιωτικός – τη στρατιωτική πτυχή της ελληνο-τουρκικής σύγκρουσης αλλά και να αντλήσει χρήσιμα συμπεράσματα για την παρούσα στρατιωτική κατάσταση και αμυντική πολιτική.
Ειδικότερα, η φιλοδοξία είναι να συμβάλει σε πέντε επί μέρους στόχους:
- Να παρουσιαστεί η Εκστρατεία με τρόπο πιο σύγχρονο απ΄ ότι παρουσιάζεται στην Ιστορία της ΔΙΣ που ανάγεται στη δεκαετία του ’60, όσο και στις παλαιές στερεότυπες ιστορίες της Μικρασιατικής Εκστρατείας, που όσο πολύτιμες κι αν είναι, με την πάροδο του χρόνου τείνουν να καταστούν δυσπρόσιτα και μουσειακά έργα
- Να αναζωογονηθεί η έρευνα και η στρατιωτική κριτική της Εκστρατείας, που έχει μείνει καθηλωμένη στα συγγράμματα της εποχής Κανελλόπουλου, να εμπλουτιστεί με νεώτερες πληροφορίες, και να τεθεί ξανά στη βάσανο της στρατιωτικής ανάλυσης – επιχειρησιακής και οργανωτικής
- Να αποκατασταθεί η αλήθεια ως προς τα πραγματικά γεγονότα της Εκστρατείας όπως αυτά αποτυπώνονται στην επίσημη ιστορία και στις πρωτογενείς μαρτυρίες συμμετεχόντων οι οποίες είναι δυσπρόσιτες στην πλειοψηφία των ενδιαφερομένων, και να διαλυθούν οι εντυπώσεις που έχουν επικρατήσει εξ αιτίας δημοφιλών έργων με μεγάλη απήχηση, μικρή σχέση με την αλήθεια και πολιτικά κίνητρα
- Να αποκαθαρθεί η τρέχουσα, ευρεία, αντίληψη για την Εκστρατεία από υπεραπλουστεύσεις, παρεξηγήσεις, μονομέρειες που έχουν σταδιακά επικρατήσει και που συσκοτίζουν αντί να φωτίσουν τα γεγονότα και τις αιτίες της ήττας. Ιδιαίτερα, ο στόχος είναι να το ερώτημα των ευθυνών, που για δεκαετίες ενεπλάκη στη δίνη της πολιτικής διαμάχης, να μετατοπιστεί από τα πρόσωπα στα συστηματικά προβλήματα (τα “συστημικά”, όπως ονομάζονται αδόκιμα)
- Να αντληθούν συμπεράσματα σχετικά με την αμυντική και στρατιωτική πολιτική, συμπεράσματα που σχετίζονται με μακρο-ιστορικές τάσεις της αμυντικής μας και στρατιωτικής μας πολιτικής, και που εν πολλοίς εξακολουθούν να μας ταλανίζουν
Κεντρική πηγή της απόδοσης της Εκστρατείας θα αποτελέσει, ασφαλώς, η επίσημη ιστορία της, όπως αυτή έχει καταγραφεί από τη Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού του Γενικού Επιτελείου Στρατού σε δεκατέσσερις τόμους. Η Ιστορία της ΔΙΣ θα αποτελέσει, όμως, απλώς τη βασική πηγή που θα εμπλουτιστεί με ένα πλήθος άλλων, παλαιότερων και νεώτερων.
Λέγεται ότι η ήττα είναι πιο διδακτική από τη νίκη. Η ευφορία της νίκης επιτρέπει στα λάθη (που συχνά είναι πολλά και μεγάλα) να περάσουν απαρατήρητα. Η ήττα, όμως, επιβάλει στα έθνη και στους στρατιωτικούς οργανισμούς αυστηρή ενδοσκόπηση και προσεκτική επανεξέταση των πρακτικών τους. Οι μεγαλύτερες στρατιωτικές αναγεννήσεις έχουν σημειωθεί μετά από μεγάλες ήττες. Το 1922, όπως και το 1974, καταφέραμε να αποφύγουμε την αυστηρή ενδοσκόπηση, με το βολικό πρόσχημα των “πολιτικών ευθυνών”. Όμως, τα διδάγματα του 1922, όπως και του 1940 είναι ακόμη εκεί. Περιμένουν να ανακαλυφθούν, να μελετηθούν και να αφομοιωθούν.
Η φιλοδοξία είναι να καταστεί ο ιστότοπος, σε βάθος χρόνου, σημείο αναφοράς για την στρατιωτική ανάλυση της Μικρασιατικής Εκστρατείας. Η όλη προσπάθεια αναλαμβάνεται χωρίς περιορισμό συγκεκριμένου χρονικού ορίζοντα, αλλά σαν ένα συνεχές, εξελισσόμενο εγχείρημα.
Σε πρώτη φάση, η ανάλυση θα εστιαστεί στα στρατιωτικά γεγονότα που έλαβαν χώρα από την Επιθετική Αναγνώριση του Δεκεμβρίου του 1920 μέχρι τη λήξη της Μάχης του Σαγγαρίου, το Σεπτέμβριο του 1921. Τα στρατιωτικά γεγονότα της περιόδου αυτής αποτελούν, άλλωστε, τον πυρήνα του στρατιωτικού εγχειρήματος της Μικρασιατικής Εκστρατείας.
Στη Μνήμη των Πεσόντων Πολεμιστών της Μικρασιατικής Εκστρατείας, το εγχείρημα αυτό αφιερώνεται ευλαβικά.